ممکن است کودکتان هنگام دستشویی رفتن برای دفع مدفوع و اجابت مزاج دچار مشکل شده و حتی گریه کند، این همان یبوست است که درمیان کودکان شایع میباشد. نگه داشتن مدفوع در طولانی مدت ممکن است به سلامت کودک ضربه بزند و در این مقاله با موضوع و علائم یبوست کودکان آشنا می شویم و بعد از آن 6 راه ساده معرفی می کنیم که برای درمان یبوست معمولا کارآمد است.
یبوست کودک چیست؟
یبوست دفع تاخیری همراه با کاهش تعداد دفعات اجابت مزاج و تغییر در شکل مدفوع (سفت شدن آن) است که در مواردی با اختلال در دفع و درد و ناراحتی و احساس عدم تخلیه همراه است. اگر این فرایند بیشتر از ۲ هفته به طول انجامد و در حدی باشد که باعث اذیت شدن بیمار گردد، فرد دچار یبوست مزمن شده است.
یبوست به دلیل عوارض و بیماریهایی که میتواند ایجاد کند بسیار حائز اهمیت است و باید با توجه والدین، به سرعت در کودک تشخیص داده شود تا بتواند مراحل درمان را طی کند و او را از ناهنجاریهای دیگر مصون نگه دارد. در کودکان اغلب یک واقعه حاد مقدمه سیر یبوست مزمن است. واقعه حاد ممکن است بر اثر تغییر رژیم غذایی رخ دهد؛ تغییر از شیر مادر به شیر گاو، یا آلرژی به شیر گاو، و در کودکان بزرگتر تغییر محتوای کربوهیدرات و پروتئین رژیم غذایی میتواند زمینه ساز این عارضه باشد.
یبوست دو نوع است:
۱. یبوست فانکشنال یا عملکردی یا ایدیو پاتیک که ناشی از نگه داشتن مدفوع توسط کودک است. در نوپایان آموزش زودرس اجباری و نامناسب میتواند الگوی احتباس مدفوع و در نتیجه یبوست عملکردی را ایجاد کند. در کودکان بزرگتر با ورود به موقعیتی مانند مدرسه که دفع را مشکل میکند، ایجاد میشود.
۲. انواع ثانویه یا ارگانیک که بر اساس فعل و انفعالات بدن به صورت طبیعی اتفاق میافتد. یبوست عملکردی باید بر اساس شرح حال و معاینه بالینی از نوع دوم افتراق داده شود. یبوست عملکردی در دوران نوزادی وجود ندارد ولی انواع ثانویه میتواند از همان اوایل تولد مشخص شود.
علائم یبوست در کودکان چیست؟
در معاینه فیزیکی بیمار میتوان مدفوع حجیمی در ناحیه بالای پوبیس لمس کرد. همچنین کودکان ممکن است به علت کثیف کردن لباس زیر توسط والدین با شک به اسهال به پزشک مراجعه کنند. یبوست مزمن به علت فشار روی گردن مثانه میتواند باعث عفونت ادراری مکرر شود. بنابراین خیلی مهم است که این نوع یبوست از انواع ارگانیگ یا ثانویه مانند بیماری هیرشپرونگ، اختلالات نخاعی و کم کاری تیروئید و ناهنجاریهای اسفنگتر آنال تمییز داده شود. در این نوع یبوست کودکان بیاختیاری مدفوع در مکانهای نامناسب حداقل یک بار در ماه برای ۳ ماه متوالی دارند.
علایم بالینی
مجموعه رفتارها و نشانههایی در کودک وجود دارد که والدین از طریق آنها میتوانند به نگه داشتن مدفوع در کودکشان پی ببرند. از جمله رفتارهای تیپیک، شامل انقباض عضلات گلوتئال با سفت کردن ساق پاها در حالت خوابیده، محکم نگه داشتن مبل در حالت ایستاده، چمباتمه زدن آرام و بیحرکت در گوشهها و انتظار برای رفع احساس دفع. تا زمانی که رکتوم با محتویات خود تطابق پیدا کند و نیاز به دفع برطرف شود. در یبوست فانکشنال بیاختیاری روزانه شایع است و بعضی از کودکان شرح حال خون در مدفوع را که با دفع زیاد مشاهده شده را دارند.
به طور کلی وجود علائم زیر نشاندهنده یبوست در کودکان است:
درد شکم و ورم کردن شکم
خونریزی به هنگام دفع مدفوع
ممکن است برخی مواقع مدفوع کودکی که دچار یبوست شده است، به شکل اسهال باشد. در حقیقت جمع شدن مقدار زیادی مواد دفعی در راست روده (انتهای روده و مجرای مقعد)، سبب خارج شدن مواد دفعی آبکی به شکل اسهال میشود.
در کودک مبتلا به یبوست، تعداد دفعات اجابت مزاج بسیار کم میشود و هر زمان که اجابت مزاج انجام میدهد، مدفوع او خشک و سخت بوده و اجابت مزاج دردناک است.
دلیل نگه داشتن مدفوع در کودکان:
خودداری کردن از اجابت مزاج به موقع و نگه داشتن مدفوع، بدین معنی که کودک از اجابت مزاج و دفع مدفوع طفره میرود زیرا از لگن میترسد و یا اینکه دوست ندارد در بعضی جاها مانند مدرسه و یا مهدکودک و… به دستشویی برود و یا شاید به علت داشتن درد به هنگام اجابت مزاج و ترس از تکرار این تجربه دردناک، حاضر نیست که اجابت مزاج انجام دهد.
یکی دیگر از دلایل نگه داشتن مدفوع در کودکان این است که رژیم غذایی کودک به اندازه کافی از مواد غذایی فیبردار برخوردار نیست و یا مایعات به اندازه کافی در رژیم غذایی او گنجانده نشده و یا هر دوی این موارد. مصرف برخی از داروها دلیل دیگری برای نگه داشتن مدفوع است. (اثرات جانبی آنها ایجاد یبوست است)
درمان یبوست کودک
پس از مراجعه والدین و کودکان به پزشک راههای مختلف درمانی به آنها داده میشود که شامل آموزش بیمار، رفع تجمع مدفوع و نرم کردن مدفوع است. اما برای درمان این عارضه نیاز به صبوری و آرامش است، والدین باید بدانند که کثیف کردن لباس زیر ناشی از بی اختیاری سر ریزی یا از دست دادن حس طبیعی کودک است و یک عمل ارادی نیست تا او آن را کنترل کند. بنابراین باید به کودک فرصت دهند تا به تدریج از این عارضه رهایی یابد.
اصولا روشهایی که برای حل این مشکل توسط پزشک به والدین یا کودکان ارائه میشود، شامل:
آموزشهای رفتاری برای حل یبوست: مانند نشستن منظم پس از غذا خوردن روی توالت.
اجابت مزاج چند بار در روز: برای نگه نداشتن مدفوع کودک خود را تشویق کنید هر روز صبح و پس از صرف وعده غذایی، اجابت مزاج داشته باشد.
عدم تنبیه کودک: والدینی که کودکشان را به خاطر کثیف کردن لباسهایشان با مدفوع خود تنبیه میکنند کاملا نتیجه معکوس میگیرند و بچه به خاطر استرسی که تحمل میکند دیرتر و سختتر میتواند از این مشکل عبور کند.
درمانهای دارویی: که باید توسط پزشک تجویز شود. والدین بایستی بدانند درمان یبوست فانکشنال طولانی مدت بوده و حداقل ۶ ماه باید انجام گیرد تا سیکل معیوب دفع دردناک در کودک شکسته شود.
رژیم غذایی مناسب: کودکان باید از مصرف غذاهای پرچرب (مثل انواع فستفود) و شیرین (انواع شیرینیها، شکلات، آبنبات و…) خودداری کنند و به جای آن آب بیشتر همراه با سبزیجات و میوهها و غلات کامل که دارای فیبر هستند، استفاده کنند.هنگامی که از مواد غذایی فیبردار برای کودکتان استفاده میکنید توجه داشته باشید که از مایعات هم استفاده کنید. اگر کودکتان از مواد غذایی پر فیبر استفاده کند اما مایعات به اندازه کافی دریافت نکند، میتواند مشکلساز شده و سبب تشدید یبوست شود. کودک شما باید در طول روز مقادیر زیادی آب بنوشد و همچنین از نوشیدن شیر غافل نشود. مصرف نوشیدنیهای حاوی قند را در کودکتان کاهش دهید.
استفاده از نرم کننده مدفوع برای راحت انجام شدن اجابت مزاج و دفع مدفوع: استفاده از این نرمکنندهها باید با تجویز پزشک انجام شود. هنگام استفاده از مادهای برای نرم شدن مدفوع و راحتی اجابت مزاج، توجه داشته باشید که به مقدار لازم و کافی از آن استفاده شود و دیگر اینکه خیلی زود استفاده از آن را قطع نکنید؛ برخی اوقات والدین پس از دادن یک نوبت از دارو و انجام اجابت مزاج کودک، مصرف آن را ادامه نمیدهند و همین امر میتواند مجددا به بروز یبوست کمک کند. برای حل مشکل نگه داشتن مدفوع، بعضی از کودکان نیاز دارند که به مدت چند هفته از این دارو استفاده کنند. پزشک، توصیه لازم را برای مدت زمان استفاده از دارو خواهد داشت.
در نظر داشته باشید در موارد مقاوم به درمان، احتمالا دلایل دیگری نیز در مساله دخیل هستند که در این صورت مداخلات روانپزشکی لازم میشود تا ریشههای این اختلال در کودک شناسایی شود.